Dieta i żywność bezglutenowa

Żywność bezglutenowa to pokarmy dla diety bezglutenowej niezawierające w swoim składzie glutenu, jak sama nazwa wskazuje. Czym zatem jest gluten i dlaczego niektórzy się go wystrzegają?

Gluten to białko występujące w części zbóż. To właśnie dzięki niemu wyroby mączne zachowują sprężystość, dają się formować w wybrane kształty i nie rozpadają się. To swoiste spoiwo w kluskach, wypiekach i plackach. Zawarte jest w pszenicy i jej prastarych kuzynkach: samopszy, płaskurce i orkiszu, oraz w życie, jęczmieniu i owsie, z wyjątkiem odmiany bezglutenowej tego ostatniego.

Niestety białko to potrafi też dawać czasami nieprzyjemne i niejednokrotnie groźne dla zdrowia dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Wyróżniamy tu przede wszystkim chorobę autoimmunologiczną, jaką jest celiakia, nietolerancję pokarmową oraz alergię na gluten. Wbrew pozorom są to trzy różne jednostki chorobowe. Łączy je jednak jedno: potrzeba wyeliminowania z diety glutenu.

Żywność bezglutenowa – czym jest gluten i w jakich produktach występuje?

Gluten to grupa białek, które można znaleźć w wielu produktach spożywczych. Występują m.in. w ziarnach zbóż. Po połączeniu wody z mąką gluten zapewnia elastyczną konsystencję ciasta i zwiększa jego odporność na wysychanie. Ponadto ma pozytywny wpływ na zachowanie właściwego aromatu poszczególnych produktów spożywczych. Z tego względu jest dodawany do żywności, w której pierwotnie nie występuje. Ciekawostką jest fakt, że gluten dodaje się również do wędlin.

Omawiana grupa białek występuje przede wszystkim w zbożach oraz produktach wykonywanych ze zbóż jak mąka czy otręby. Zboża zawierające gluten to:

• pszenica i jej odmiany,
• owies,
• orkisz,
• żyto,
• pszenżyto,
• jęczmień.

Dodatkowo gluten jest wykorzystywany podczas wytwarzania:

• kiełbas,
• parówek,
• pasztetów,
• mielonek,
• zup oraz sosów błyskawicznych.

Gluten można także znaleźć w następujących produktach:

• chleb razowy i biały,
• bułki,
• pieczywo chrupkie,
• herbatniki,
• biszkopty,
• suchary,
• pierniczki,
• wyroby garmażeryjne,
• desery,
• majonez,
• musztarda,
• kawa zbożowa,
• wyroby cukiernicze,
• makaron pszenny i żytni,
• kaszka mleczno-zbożowa.

Gluten – dlaczego jest szkodliwy dla organizmu?

Przyczyny szkodliwości glutenu nie są do końca wyjaśnione. Jedna z hipotez mówi, że organizm człowieka jeszcze nie zdążył wytworzyć mechanizmu obronnego umożliwiającego trawienie tego białka. Wynika to z faktu, że nasi dalecy przodkowie nie uprawiali ziemi, a tym samym nie jedli zbóż. Ich dieta składała się przede wszystkim z tego, co upolowali lub zebrali w lesie. Jak dowodzą naukowcy, geny człowieka od tamtego czasu praktycznie się nie zmieniły. Dlatego organizmy części populacji nadal są przystosowane do diety bezglutenowej, która nie zawiera zbóż. Badania wykazały, że kilkanaście procent ludzkości przyzwyczaiło się do trawienia produktów z glutenem.

Dietę bezglutenową powinny stosować:

• osoby chorujące na celiakię,
• osoby mające alergię na gluten,
• osoby z nadwrażliwością na gluten.

Celiakia to choroba trzewna o podłożu autoimmunologicznym i genetycznym. Cierpi na nią ok. 1-2% populacji. W przebiegu choroby następuje uszkodzenie kosmków jelitowych, w wyniku czego organizm ma problemy z przyswajaniem innych składników odżywczych. Pojawiają się problemy z biegunkami, wychudzeniem oraz niedoborem wielu ważnych pierwiastków jak żelazo czy wapń. Celiakia może prowadzić do rozwoju wielu groźnych chorób w tym anemii i osteoporozy.

Osoby z alergią na gluten mają objawy podobne do ludzi cierpiących na celiakię, ale przy tym zachowują zdrową wyściółkę jelita cienkiego. W ich przypadku dodatkowym objawem jest występowanie wodnistego kataru, pokrzywki, biegunki i zaostrzenie AZS (atopowego zapalenia skóry). Część lekarzy uważa, że alergia na gluten może także przyczyniać się do rozwoju RZS, czyli reumatoidalnego zapalenia stawów.

W ostatniej grupie znajdują się osoby nadwrażliwe na gluten, ale jednocześnie nie chorujące na celiakię i niemające alergii na tę grupę białek.

Gluten może być także przyczyną rozwoju choroby Duchringa. Jest to opryszczkowate zapalenie skóry, podczas którego na jej powierzchni pojawiają się pęcherzyki, swędzące grudki oraz rumień.

Wszystkie te grupy powinny stosować dietę bezglutenową.

Dieta bezglutenowa – czym zastąpić zboża glutenowe?

Żywność bezglutenowa to kategoria, która zawiera także produkty mogące z powodzeniem zastąpić zboża glutenowe. To przede wszystkim:

• Kasza gryczana bezglutenowa – zawiera duże ilości białka i minerałów jak wapń, żelazo, fosfor, potas i magnez. Najwięcej witamin jest w naturalnej kaszy gryczanej. Proces palenia pozbawia ją blisko połowy cennych właściwości.
  
  
• Quinoa bezglutenowa (komosa ryżowa) – to produkt chętnie wybierany przez osoby uczulone na gluten oraz wegetarian. Produkt ten jest wartościowym źródłem białka takiego jak zwierzęce. Komosa ryżowa zawiera również duże ilości manganu, wapnia, fosforu oraz kwasów tłuszczowych omega.
  
  
• Ryż bez glutenu – to doskonały zamiennik dla kaszy. Najwięcej właściwości zdrowotnych ma ryż brązowy. Jego wadą jest jednak wysoki indeks glikemiczny.

Na liście zbóż bezglutenowych znajduje się ponadto:

• kukurydza,
• gryka,
• proso,
• amarantus,
• teff,
• sorgo.

Na diecie bezglutenowej można spożywać także kasze ze zbóż naturalnie bezglutenowych, np. kasza jaglana bezglutenowa, lub kasza kukurydziana bezglutenowa.

Żywność bezglutenowa – jakie produkty naturalnie nie zawierają glutenu?

Na liście żywności bezglutenowej, która w naturalnej formie nie zawiera tej grupy białek, należy umieścić:

• świeże, nieprzetworzone mięso,
• ryby
• jaja,
• mleko świeże, UHT, zagęszczone oraz w proszku,
• produkty mleczne jak kefir, maślanka, jogurt naturalny, śmietana, twaróg naturalny, ser żółty,
• masło,
• smalec,
• olej roślinny,
• oliwę z oliwek,
• masło orzechowe,
• wszystkie owoce świeże oraz konserwowane bez dodatków,
• wszystkie warzywa świeże oraz konserwowane bez dodatków,
• tapiokę,
• kisiele,
• cukier,
• dżem,
• miód,
• syrop klonowy,
• melasę,
• herbatę i kawę naturalną,
• soki owocowe,
• kompot,
• napar z ziół,
• czyste alkohole (wódka, rum),
• wino,
• cydr,
• sól,
• pieprz ziarnisty,
• zioła,
• ocet winny, spirytusowy i jabłkowy.

Dostępne są również mąki bezglutenowe, które w procesie produkcji zostały pozbawione glutenu lub zawierają jego śladowe ilości. Jedną z takich mąk jest mąka owsiana bezglutenowa.

Żywność bezglutenowa – jak rozpoznać produkty bez glutenu?

Żywność bezglutenową można podzielić na produkty, które naturalnie nie zawierają w swoim składzie glutenu oraz te, które zostały pozbawione omawianej grupy białek w procesie produkcyjnym. Dla osób chorujących na celiakię nawet śladowe ilości glutenu mogą wywołać poważne konsekwencje zdrowotne.

Z myślą o nich wprowadzono specjalne oznaczenie na opakowaniach – symbol przekreślonego kłosa. Informuje ono, że na żadnym etapie wytwarzania dany produkt nie został zanieczyszczony nawet śladową ilością glutenu. W praktyce oznacza to, że na tych samych taśmach produkcyjnych czy w magazynach nie mogą znajdować się produkty bezglutenowe i żywność zawierająca tę grupę białek.

Przed oznaczeniem danego produktu symbolem przekreślonego kłosa, jest on poddawany szczegółowym badaniom laboratoryjnym. Mają one potwierdzić, że w analizowanej żywności nie znajdują się nawet śladowe ilości glutenu. Produkty naturalnie niezawierające glutenu nie są oznaczane symbolem przekreślonego kłosa.

Dieta bezglutenowa może mieć pozytywny wpływ na codzienne funkcjonowanie. Wprowadzenie do menu żywności bez glutenu powoduje widoczny wzrost energii do działania. Ponadto dieta bezglutenowa pomaga pozbyć się bólu stawów. Rezygnacja z produktów zawierających gluten może także wspomóc utratę zbędnych kilogramów.