Suplementy diety

Suplementy diety to chętnie wybierane preparaty, które pomagają uzupełnić niedobory podstawowych składników odżywczych. Na rynku dostępne jest wiele tego typu produktów. Jak sprawdzić, które z nich są bezpieczne? Czy naprawdę warto stosować suplementy diety? Na co zwrócić uwagę podczas ich wyboru? Warto poznać odpowiedzi na te pytania, aby w optymalny i bezpieczny sposób właściwości suplementów diety. 

Z tego artykułu dowiesz się:

• Jaka jest definicja i oznakowanie suplementów diety?

• Kiedy warto sięgnąć po suplementy diety?

• Jakie rodzaje suplementów diety wyróżniamy?

• Na co zwracać uwagę przy wyborze suplementów diety?

• Jak czytać skład suplementów diety?

• Jak czytać tabelę składników aktywnych?

• Jaką formę i opakowanie mają suplementy diety?

• Jakie certyfikaty powinny mieć suplementy diety?

• Gdzie kupować suplementy diety? 

Suplementy diety - definicja i oznakowanie produktu

Suplement diety to środek spożywczy, którego zadaniem jest uzupełnienie podstawowej diety. Stanowi on skoncentrowane źródło witamin, składników mineralnych lub innych substancji, które wykazują efekt odżywczy bądź inny fizjologiczny. Suplement diety to preparat pojedynczy lub złożony, który jest wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie. Produkt może być dostępny w postaci:

• kapsułek,

• tabletek,

• drażetek,

• saszetek z proszkiem,

• ampułek z płynem,

• butelek z kroplomierzem,

oraz w innych podobnych postaciach płynów i proszków, które są przeznaczone do spożywania w małych, odmierzonych ilościach.

Maksymalny dopuszczalny poziom zawartości witamin, składników mineralnych oraz innych substancji dających efekt odżywczy lub inny fizjologiczny w suplemencie diety gwarantuje, że jego stosowanie zgodnie z informacją podaną na opakowaniu jest bezpieczne dla zdrowia i życia człowieka.

Szczegółowe wymagania dotyczące składu i oznakowania suplementów diety określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 roku w sprawie składu i oznakowania suplementów diety.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami na opakowaniu suplementu diety wprowadzanego do obrotu muszą znaleźć się następujące informacje:

• określenie "suplement diety",

• nazwy kategorii substancji odżywczych lub substancji charakteryzujących produkt bądź określenie charakteru tych substancji,

• zalecana do spożycia dzienna dawka produktu,

• ostrzeżenie o nieprzekraczaniu zalecanej dziennej porcji do spożycia,

• informacja, że suplementy nie mogą być stosowane jako substytut zróżnicowanej diety,

• informacja, że suplementy diety należy przechowywać w sposób niedostępny dla małych dzieci.

Zawartość w suplemencie diety witamin, składników mineralnych i innych substancji, które wykazują właściwości odżywcze lub inny efekt fizjologiczny musi być podana na opakowaniu w formie wartości liczbowej. Wartość ta powinna być:

• przeliczona na zalecaną przez producenta dzienną dawkę preparatu,

• podana w wartościach procentowych w stosunku do referencyjnych wartości spożycia określonych w pkt 1 części A załącznika XIII do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności.

Oznakowanie, prezentacja lub reklama suplementów diety nie mogą zawierać informacji, które stwierdzają lub sugerują, że zbilansowany i zróżnicowany plan żywienia nie jest w stanie dostarczyć składników odżywczych w wystarczającej dla organizmu ilości.

Kiedy sięgnąć po suplementy diety?

Zakup suplementu diety zawsze warto poprzedzić wykonaniem badań, które potwierdzą ewentualne niedobory określonych składników w diecie. Wyniki najlepiej skonsultować z lekarzem, farmaceutą lub dietetykiem. Na tej podstawie można określić, jakich składników odżywczych brakuje w planie żywienia lub występują one w niewystarczającej ilości.

Warto pamiętać, że suplementy diety nie są lekami. Nie mogą zatem służyć do wyleczenia określonych dolegliwości lub zapobiegania zachorowaniu. Ich zadaniem jest uzupełnienie niedoborów w diecie. Nigdy nie należy przyjmować suplementów diety bez potrzeby i wcześniejszej konsultacji. To lekarz, dietetyk lub farmaceuta powinien określić, czy w danym przypadku wskazana jest suplementacja, a jeśli tak, to jakich składników odżywczych.

Suplementy diety – jakie rodzaje wyróżniamy?

Suplementy diety można podzielić ze względu na zawarte w nich substancje oraz efekty, jakie mają wywoływać. Stosując te kryteria, wyróżniamy:

• Suplementy witaminowo-minerałowe

Suplementy diety zawierające w składzie witaminy i składniki mineralne. Wybór preparatu zawierającego wszystkie niezbędne składniki odżywcze nie zawsze jest dobrym wyborem. Część minerałów podawana razem wzajemnie obniża swoje działanie. Suplementy magnezowe mogą utrudniać leczenie nadciśnienia. Preparaty z wapniem osłabiają działanie leków z grupy beta-blokerów. W naturalnym pożywieniu nigdy nie dostarczamy do organizmu jednocześnie wszystkich witamin i minerałów. Warto o tym pamiętać wybierając suplementy diety.

• Suplementy diety dla sportowców i aktywnych fizycznie

To zróżnicowana kategoria suplementów diety, które obejmują m.in. odżywki białkowe, węglowodanowe, preparaty pomagające zwiększyć wydolność i siłę, a także produkty wspomagające regenerację po treningu. Wysiłek fizyczny powoduje zwiększenie zapotrzebowania na niektóre składniki odżywcze. Ich skoncentrowana forma w postaci suplementów może pomóc w optymalizacji diety.

• Suplementy diety wspomagające odchudzanie

Suplementy wspomagające odchudzanie cieszą się ogromną popularnością wśród konsumentów. W tej kategorii najczęściej występują preparaty przyspieszające metabolizm, regulujące uczucie głodu i sytości czy zmniejszające wchłanianie tłuszczów z pokarmu. Najczęściej w ich składzie znajduje się błonnik, guarana, piperyna czy ekstrakt z zielonej herbaty. Warto pamiętać, że suplementy na odchudzanie same w sobie nie spowodują utraty wagi. One mogą jedynie wspomagać ten proces. Czytając skład, warto zwrócić uwagę, czy w preparacie nie występuje sibutramina. To związek hamujący łaknienie, który jest niebezpieczny dla zdrowia.

• Suplementy kwasów tłuszczowych

Suplementy diety zawierające w składzie NNKT, czyli niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, których organizm nie jest w stanie samodzielnie wytworzyć. Tego typu preparaty mają poprawić stosunek korzystnych kwasów tłuszczowych lub uzupełnić ich niedobory. Na rynku dostępne są suplementy zawierające kwas linolowy, alfa-linolenowy, gamma-linolenowy, eikozapentaenowy czy dokozaheksagenowy.

• Suplementy wzmacniające stawy i kości

Suplementy diety zawierające związki, które wpływają na układ ruchu. Zaliczamy do nich preparaty kolagenowe i wapniowe, glukozaminę, chondroitynę, metylosulfonylometan oraz witaminę D3. Skuteczność tego typu suplementów jest bardzo zróżnicowana. Wpływ części z nich na regenerację stawów jest bardzo mały. Udowodnione działanie ma witamina D3, która jest niezbędna dla układu odpornościowego oraz prawidłowego rozwoju kośćca.

• Suplementy diety zawierające ekstrakty roślinne

Suplementy diety zawierające substancje aktywne w postaci roślin lub części roślin. To szeroka grupa preparatów, których zadaniem jest wspieranie odporności, poprawa pamięci i koncentracji. Mają także działać pobudzająco lub kojąco, a także regulować prace przewodu pokarmowego i innych organów. Skuteczność tych suplementów diety zależy od wielu czynników jak ilość substancji czynnej, sposób uprawy roślin, czas ich zbioru, przechowywania i sposobu ekstrahowania.

• Suplementy diety zawierające szczepy bakterii i drożdży

Suplementy diety działające w obrębie przewodu pokarmowego. Ta kategoria obejmuje probiotyki, prebiotyki oraz synbiotyki. Niektóre szczepy bakterii wykorzystywanych w suplementach diety mają naukowo udowodnione działanie. Stymulują układ odpornościowy oraz mogą być wykorzystywane w leczeniu biegunek infekcyjnych i rotawirusowych. Suplementy diety zawierające szczepy bakterii i drożdży są od wielu lat używane do zapobiegania wyjałowieniu mikrobioty biologicznej jelit w trakcie antybiotykoterapii.

Suplementy diety – na co zwracać uwagę?

Polacy w ciągu roku kupują ponad 190 milionów opakowań suplementów diety. To stawia nas na jednym z pierwszych miejsc w Europie pod tym względem. Prawie połowa Polaków regularnie stosuje suplementy diety. Na terenie naszego kraju funkcjonują 273 wytwórnie oraz 844 hurtownie tego typu produktów.

Wybierając suplement diety, warto zwrócić uwagę na kilka zasadniczych kwestii, a mianowicie:

• skład produktu,

• tabelę składników aktywnych

• formę i opakowanie suplementu,

• certyfikaty jakości,

• miejsce zakupu.

Jak czytać skład suplementów diety?

Czytanie składu podanego na etykiecie danego produktu powinno być nawykiem. To prosty sposób na sprawdzenie, czy preparat zawiera potrzebne składniki aktywne. Podczas analizy składu suplementu diety należy zwrócić uwagę, czy ma on wysoką zawartość witamin, minerałów oraz ekstraktów roślinnych. Warto także sprawdzić, czy w produkcie nie występują zbędne substancje dodatkowe jak:

• olej palmowy,

• woski,

• talk,

• syrop sorbitolowy,

• dwutlenek tytanu,

• cukier (sacharoza, glukoza),

• stearynian magnezu,

• substancje słodzące (sukraloza, syrop glukozowy, aspartam, mannitol, acesulfam K),

• fosforan dwuwapniowy,

• żelatyna,

• szelak,

• błękit brylantowy,

• poliwinylopirolidon.

Część suplementów diety z witaminami i minerałami zawiera duże ilości cukru oraz syropu glukozowego. Najlepiej unikać takich preparatów i szukać produktów o najprostszym składzie. Oczywiście w suplementach trudno jest uniknąć konieczności zastosowania pewnych dodatków. Może to być na przykład:

• inulina – naturalny składnik, który wypełnia kapsułkę i zapewnia zawartej w niej substancji odżywczej odpowiednią trwałość,

• leucyna – naturalna substancja pozyskiwana z glukozy, która zapewnia trwałość zawartości kapsułki,

• celuloza roślinna – substancja, z której powstaje otoczka kapsułki,

• tokoferole – witamina E, która pełni rolę przeciwutleniacza chroniącego składniki aktywne przed utratą ich właściwości.

W suplementach diety często wykorzystuje się ekstrakty roślinne, które są standaryzowane na zawartość konkretnej substancji aktywnej. W opisie takiego produktu znajduje się wskaźnik DER (Drug Extract Ratio), czyli stosunek ilości surowca roślinnego do ilości otrzymanego produktu roślinnego. Symbol DER 10:1 oznacza, że z 10 gramów surowca otrzymano 1 gram produktu. Im wyższa jest pierwsza liczba, tym więcej surowca użyto do produkcji. To podnosi jakość danego suplementu diety.

Jak czytać tabelę składników aktywnych?

Po przeczytaniu składu dobrze jest zapoznać się z tabelą składników aktywnych. Można w niej sprawdzić, ile mg danej substancji zawiera dzienna porcja wybranego suplementu diety. Istotnym wskaźnikiem jest także RWS, czyli referencyjna wartość spożycia. Pokazuje on, w ilu procentach dzienna porcja suplementu diety pokrywa dzienne zapotrzebowanie organizmu na dany składnik odżywczy.

Referencyjna wartość spożycia dla witamin i minerałów została ustalona na podstawie norm żywienia dla osób dorosłych, opracowanych w krajach Unii Europejskiej, USA oraz na podstawie wytycznych WHO (Światowa Organizacja Zdrowia). Warto pamiętać, że RWS prezentuje jedynie przybliżoną wartość. Każdy organizm jest inny, dlatego zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze może być zróżnicowane. Wpływ na to ma wiek, płeć, stan zdrowia, choroby czy ciąża. RWS stanowi jednak cenne wsparcie przy ustalaniu codziennego jadłospisu. Referencyjna wartość spożycia nie jest ustalana dla poszczególnych roślin. Dlatego przy ekstraktach roślinnych brak jest informacji o RWS.

W osobnym artykule na naszym blogu wyjaśniamy, czym są wartości odżywcze i jak je poprawnie czytać?

Jaka forma i opakowanie suplementu diety?

Na jakość i trwałość suplementów diety wpływa także opakowanie. Większą ochronę substancji czynnej, szczególnie w formie płynu, zapewniają ciemne, szklane buteleczki. Sprawdzają się one dużo lepiej od opakowań plastikowych. Buteleczki z plastiku również chronią preparat, jednak muszą mieć odpowiednią grubość. A to bardzo trudno sprawdzić gołym okiem.

Tabletki, kapsułki, proszek czy płyn – którą formę najlepiej wybrać? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Jeśli wszystkie formy danego preparatu charakteryzują się dobrym składem, to wybór nie ma dużego znaczenia. W tym przypadku można kierować się indywidualnymi preferencjami. Warto przy tym pamiętać, że suplement w płynie lub proszku będzie zawierał najmniej substancji dodatkowych. W tabletkach stosuje się związki, które pozwalają uzyskać ich odpowiednią formę. Często jest to żelatyna, guma arabska lub kleiki skrobiowe. Kapsułki są wykonywane z lanoliny, celulozy lub hemicelulozy.

Jakie certyfikaty powinny mieć suplementy diety?

Aktualnie brak jest ogólnopolskiego lub międzynarodowego certyfikatu jakości dla suplementów diety. Zdarza się, że producent powołuje własną instytucję, która zajmuje się wydawaniem rekomendacji. W ten sposób wytwórca chce uzyskać znak jakości, który może wykorzystywać w działaniach marketingowych. Takie rekomendacje są jednak mało wiarygodne. Z punktu widzenia konsumenta najbardziej miarodajne są:

• certyfikaty ISO (n. ISO 22000 – system zarządzania bezpieczeństwem żywności),

• certyfikat GMP – dobrej praktyki produkcyjnej,

• certyfikat GHP – dobrej praktyki higienicznej,

• system HACCP – analiza zagrożeń i krytycznych punktów kontroli.

Najlepszym potwierdzeniem wysokiej jakości danego suplementu diety są badania przeprowadzone przez niezależne firmy. Analizują one próbkę preparatu pod kątem zanieczyszczenia m.in. przez:

• węglowodory aromatyczne,

• metale ciężkie,

• związki mikrobiologiczne.

Za wiarygodne można z pewnością uznać certyfikaty oraz rekomendacje przyznawane przez instytuty państwowe i międzynarodowe organizacje certyfikujące.

Gdzie kupować suplementy diety?

Wybrany preparat najlepiej kupić w aptece lub certyfikowanych sklepach. Oczywiście suplementy diety są powszechnie dostępne w sklepach, na stacjach benzynowych, bazarach i aukcjach internetowych. Niestety w tym przypadku nie można mieć pewności co do warunków przechowywania produktu. Niewłaściwe magazynowanie suplementów diety może prowadzić do niepożądanych efektów w postaci:

• zmiany ich składu,

• niewłaściwego działania,

• wystąpienia działań niepożądanych oraz interakcji.

Nie warto kupować suplementu diety na dedykowanych stronach poświęconych wyłącznie jednemu produktowi. Takie witryny często zawierają przekaz reklamowy sugerujący rewelacyjne efekty stosowania preparatu, które można osiągnąć w krótkim czasie.

Przed zakupem suplementu diety warto sprawdzić jego status na stronie Głównego Inspektora Sanitarnego. Jeżeli danego produktu nie ma w rejestrze GIS, to należy zrezygnować z jego zakupu.

Suplementy diety to nie cudowne preparaty, które od razu przyniosą oczekiwany efekt. Z pewnością nie zastąpią one diety odchudzającej ani nie wyleczą z depresji. Stanowią jednak wartościowe wsparcie w niwelowaniu niedoborów składników odżywczych, których nie można dostarczyć w zbilansowanym planie żywienia.