Medycyna ludowa

Wedle danych szacunkowych od 70 do 95% populacji krajów rozwiniętych korzysta z tradycyjnej medycyny ludowej. Większość obecnie dostępnych suplementów diety w dużym stopniu bazuje na tradycyjnej wiedzy medycznej. Choćby dlatego warto poznać definicję medycyny ludowej i przyjrzeć się, w jaki sposób wykorzystuje produkty ofiarowane nam przez naturę.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest medycyna ludowa?

• Jakie zioła wykorzystuje polska medycyna ludowa?

• Jakie owoce wykorzystuje polska medycyna ludowa?

• Jakie warzywa wykorzystuje polska medycyna ludowa?

• Jakie grzyby wykorzystuje polska medycyna ludowa?

• Dlaczego warto korzystać z mądrości medycyny ludowej?

Czym jest medycyna ludowa?

Medycyna ludowa to pojęcie, które doczekało się definicji stworzonej przez Światową Organizację Zdrowia. W rozumieniu WHO jest to suma wiedzy, umiejętności i praktyk opierających się na teorii, przekonaniach oraz doświadczeniu poszczególnych kultur, które są stosowane do:

• podtrzymania zdrowia,

• zapobiegania,

• diagnozowania,

• leczenia chorób fizycznych i psychicznych.

Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla, że wiedza i umiejętności dotyczące tradycyjnych form leczenia są przekazywane z pokolenia na pokolenie i obejmują bardzo szeroki zakres:

• ziołolecznictwo,

• korzystanie z produktów pochodzenia naturalnego,

• magia lecznicza,

• metody leczenia, których współczesna medycyna nie jest w stanie wyjaśnić.

W myśl tej definicji pojęcie medycyny ludowej nie jest zarezerwowane wyłącznie dla dawnych metod leczenia. Obejmuje ono również rozwijający się obszar wiedzy ludowej, która jest poszerzana o nowe techniki i sposoby dbania o zdrowie. 

Jakie zioła wykorzystuje polska medycyna ludowa?

Polskie ziołolecznictwo obejmuje około 200 gatunków stosowanych w praktyce roślin leczniczych. Najstarsze dowody na wykorzystanie ziół w medycynie ludowej liczą sobie około 5300 lat. W Polsce zielarstwo przeżywało prawdziwy rozwój w czasach średniowiecznych. Wtedy to stało się ono odrębną gałęzią wiedzy medycznej. Popularyzacja ziół była z pewnością związana z przybyciem do naszego kraju wielu medyków i znawców pochodzących z Europy oraz Bliskiego Wschodu. Obecnie Polska ma ogromny udział w światowej produkcji ziół i pokrywa 16-20% globalnego zapotrzebowania. Prawie 20% stanowią zioła pochodzące z naturalnych stanowisk. Pozostałe 80% to zioła pochodzące z upraw (ok. 60 gatunków).

Najpopularniejsze rośliny pozyskiwane z naturalnych stanowisk i stosowane w polskiej medycynie ludowej to:

• Pokrzywa zwyczajna

Ceniona w medycynie ludowej roślina, którą powszechnie wykorzystuje się do produkcji leków i kosmetyków. Pokrzywa zwyczajna ma bardzo szerokie zastosowanie. Między innymi wspiera leczenie chorób układu moczowego i oddechowego. W Polsce najczęściej spotyka się ją w lasach i zaroślach. Występuje także przy drogach oraz w przydomowych ogrodach.

• Rumianek pospolity

Najpopularniejsza i najbardziej znana roślina w polskiej medycynie ludowej. Surowiec zielarski stanowią jej wysuszone koszyczki zebrane na początku kwitnienia. Rumianek pospolity ma bardzo szerokie zastosowanie. Dzięki swoim właściwościom pomaga w łagodzeniu zapalenia spojówek, koi podrażnienia skórne, przyspiesza gojenie się ran oraz wspiera pielęgnację włosów. Rumianek zawiera substancje aktywne, które są wykorzystywane w leczeniu dolegliwości trawiennych. Roślina jest także powszechnie stosowana w przebiegu infekcji gardła i jamy ustnej. Rumianek jest spotykany przede wszystkim na polach i nieużytkach.

• Chmiel zwyczajny

Polska medycyna ludowa wykorzystuje chmiel jako roślinę leczniczą i kosmetyczną. Szyszki chmielu zawierają substancje o właściwościach uspokajających, które pomagają w zasypianiu oraz łagodzą objawy nadpobudliwości. Chmiel wykazuje również właściwości moczopędne, które wykorzystuje się w leczeniu gruczołu krokowego. Roślina pomaga skutecznie łagodzić objawy menopauzy. Chmiel zwyczajny występuje na terenie całego kraju. Można go spotkać przede wszystkim w wilgotnych zaroślach.

• Kozłek lekarski

Roślina znana także jako waleriana. Jej kłącza i korzeń są wykorzystywane jako surowce lecznicze zarówno w medycynie ludowej, jak i konwencjonalnej. Kozłek jest stosowany jako środek o działaniu wyciszającym w stanach napięcia nerwowego. Ponadto ułatwia zasypianie przy problemach na tle nerwowym.

• Mniszek lekarski

Mniszek lekarski jest przez wielu nieświadomych właścicieli ogrodów traktowany jako chwast. Powszechnie występuje na łąkach i w zaroślach. Wykazuje bogate właściwości lecznicze. Skutecznie poprawia trawienie. Ma również działanie moczopędne. Mniszek lekarski pomaga wzmocnić odporność i wspomaga leczenie chorób skóry.

Na liście ziół, które wykorzystuje polska medycyna ludowa znajdziemy także:

• Arnika,

• Babka lancetowata,

• Bez czarny,

• Cykoria podróżnik,

• Dziurawiec zwyczajny,

• Dąb szypułkowy,

• Fiołek trójbarwny,

• Jasnota biała

• Kruszyna pospolita,

• Lipa,

• Nagietek

• Nawłoć,

• Szałwia lekarska,

• Wierzba biała,

• Wierzbownica drobnokwiatowa,

• Łopian większy,

• Świetlik lekarski.

Polskim cenionym producentem ziół jest firma Dary Natury.

Jakie owoce wykorzystuje medycyna ludowa?

Polska medycyna ludowa wykorzystuje również cenne właściwości wielu powszechnie występujących owoców. Na ich liście znajduje się przede wszystkim:

• Borówka czernica

To jeden z najważniejszych owoców leśnych w Polsce. Owoce borówki zawierają glikokininę, czyli substancję o działaniu podobnym do insuliny. Dlatego w połączeniu z innymi ziołami mogą być wykorzystywane jako środek przeciwcukrzycowy. Świeże jagody wykazują również działanie przeczyszczające. W formie suszonej stanowią wsparcie przy biegunkach. Związki zawarte w czarnych jagodach pomagają wiązać toksyny bakteryjne w przewodzie pokarmowym, a także utrudniają ich wchłanianie i ułatwiają wydalanie szkodliwych związków. Owoce borówki są wykorzystywane w medycynie ludowej przy nieżycie żołądka i jelit, kłopotach z krążeniem oraz niektórych schorzeniach wątroby czy trzustki.

• Poziomka

Medycyna ludowa powszechnie wykorzystywała poziomki jako środek napotny oraz moczopędny. Dodatkowo używano ją w przebiegu chorób wątroby i nerek, niedokrwistości, gruźlicy płuc, a nawet bezsenności. Miazgę ze świeżych owoców można wykorzystać zewnętrznie w postaci okładów przy niektórych dolegliwościach skórnych jak egzema, owrzodzenia, plamy skórne czy trudno gojące się rany. Sok z owoców pełni rolę środka kosmetycznego. Wspomaga regenerację skóry oraz pomaga likwidować drobne przebarwienia. Dziko rosnąca poziomka występuje na terenie całego kraju.

• Dereń jadalny

Owoce derenia mają szerokie zastosowanie w medycynie ludowej. Przygotowana z nich nalewka stanowi skuteczny środek przeciwgorączkowy, który wspiera organizm w walce z przeziębieniem i wzmacnia układ odpornościowy. Popularna dereniówka była również uznawana za skuteczny środek na podagrę. Suszone owoce derenia dodane do herbaty pomagają wzmocnić organizm oraz wspierają pracę układu trawiennego.

• Kalina koralowa

Medycyna ludowa od stuleci wykorzystuje zalety kaliny koralowej. Jej owoce doskonale nadają się na przetwory. Stanowią wartościowe źródło pektyn, garbników, witaminy C, karotenu oraz witaminy P. Owoce kaliny są wykorzystywane w dolegliwościach układu pokarmowego i w czasie biegunki. Surowe owoce kaliny są trujące. Dlatego przed spożyciem należy je przemrozić lub poddać obróbce termicznej.

• Berberys zwyczajny

Berberys jest nazywany polską cytryną. Jego owoce stanowią cenne źródło witaminy C. W polskiej medycynie ludowej owoce berberysu były niegdyś stosowane jako środek zapobiegający rozwojowi szkorbutu. Co ciekawe w krajach tropikalnych są podawane w przypadku cholery i malarii. Odwary z owoców berberysu stosuje się w przebiegu przeziębienia oraz chorób gorączkowych. Suszone owoce dodawane do herbaty wzmacniają układ odpornościowy. Berberysu nie należy spożywać przez dłuższy czas, ponieważ zawarta w nim berberyna odkłada się w sercu, wątrobie i trzustce.

• Rokitnik

Niewielkie, pomarańczowe owoce rokitnika stanowią cenne źródło witamin oraz związków mineralnych. W medycynie ludowej były powszechnie wykorzystywane jako środek uspokajający i wspomagający gojenie się ran. Rokitnik jest bogatym źródłem witaminy C, dzięki czemu wykazuje właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgorączkowe oraz uszczelniające naczynia krwionośne. Co ważne witamina C zawarta w owocach rokitnika nie ulega rozkładowi podczas gotowania.

• Żurawina

Żurawina stanowi bogate źródło witaminy A, C, B1 i B2. W medycynie ludowej była powszechnie stosowana jako środek pomagający zwalczać wiele chorób. Wykorzystywano ją w przebiegu zapalenia dróg moczowych, kamicy nerkowej, czy chorobach nowotworowych. Sok z żurawiny pomaga regulować poziom cholesterolu oraz doskonale wpływa na trawienie. Owoce żurawiny mają cierpko-kwaśny smak, dlatego nie nadają się do spożycia w formie surowej. Dużo lepiej smakują po przetworzeniu.

Jakie warzywa wykorzystuje polska medycyna ludowa?

W medycynie ludowej od wieków wykorzystywane są także cenne właściwości warzyw. Wśród nich na uwagę zasługuje przede wszystkim:

• Burak

Medycyna ludowa wykorzystuje buraki przy wielu schorzeniach. To doskonałe wsparcie w przypadku anemii, niskiej odporności, nadciśnienia. Dodatkowo pomaga na wzdęcia, zaparcia, nadkwasotę żołądka oraz dolegliwości ze strony układu trawiennego. Buraki wspierają system nerwowy i poprawiają pamięć. Ponadto wzmacniają naczynia krwionośne oraz pomagają leczyć przeziębienie i…kaca.

• Pietruszka

Korzeń pietruszki pomaga w dolegliwościach układu pokarmowego, zaburzeniach trawienia, dolegliwościach wątroby oraz przy wzdęciach i braku apetytu. Ponadto wykazuje także właściwości antyseptyczne. Medycyna ludowa wykorzystuje korzeń pietruszki jako środek wspomagający przy zapaleniu trzustki, problemach układu moczowego oraz zaburzeniach ciśnienia krwi.

• Pomidor

Przez Francuzów był uznawany za afrodyzjak i nazywany jabłkiem miłości. W medycynie ludowej pomidorom przypisuje się właściwości moczopędne, oczyszczające organizm, antytoksyczne i odmładzające. Warzywa te są również polecane przy schorzeniach wątroby i nerek. Pomidor był również używany w ogólnych osłabieniu po chorobie, podczas gorączki, wysypki, pęcherzycy i łuszczycy.

• Cebula

Jednym z najbardziej popularnych specyfików medycyny ludowej jest sok z cebuli wzbogacony dodatkiem cukru, który służył jako lek na katar i przeziębienie. Cebula jest powszechnie wykorzystywana jako środek moczopędny i wykrztuśny, a także do zwalczania biegunki. W medycynie ludowej wywar z cebuli był zalecany przy chorobach reumatycznych. Przez wiele stuleci cebula była uważana za najcenniejszy lek zwalczający szkorbut.

• Czosnek

To jedna z najstarszych roślin leczniczych. Wykazuje działanie wzmacniające, pomaga zwalczać tasiemce i glisty ludzkie. Czosnek ma silne działanie dezynfekujące. Miazga z czosnku w czasie II wojny światowej była stosowana do dezynfekcji nawet najbardziej zanieczyszczonych ran.

• Kapusta

W medycynie ludowej doceniono jej leczniczy wpływ na wrzody żołądka i jelit. Z tego względu była także określana jako czynnik antywrzodowy. Sok z kapusty znajduje się w oficjalnym spisie roślin leczniczych. Medycyna ludowa zaleca także stosowanie okładów z umytych i rozgniecionych liści na różne dolegliwości. Kapusta działa kojąco na skórę oraz wykazuje właściwości antyseptyczne, przeciwzapalne i przeciwbólowe.

• Czarna rzepa

Doskonale znana w medycynie ludowej jako skuteczny środek leczniczy na niestrawności oraz schorzenia wątroby i woreczka żółciowego. Czarna rzepa wykazuje także działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Stosowana jest również w bólach reumatycznych i nerwobólach. Czarna rzepa działa wzmacniająco na włosy.

• Kiszonki

Prawdziwym dobrodziejstwem medycyny ludowej są kiszonki. Zawarty w nich kwas mlekowy wpływa korzystnie na odporność całego organizmu. Oprócz wielu cennych właściwości kiszonki są także wartościowymi probiotykami. Można je przygotować z warzyw i owoców zawierających dużą ilość cukru oraz wody.

Jakie grzyby wykorzystuje medycyna ludowa?

Najlepszym dowodem, że grzyby były powszechnie wykorzystywane w tradycyjnej medycynie ludowej jest Ötzi, czyli prehistoryczny człowiek odnaleziony w tyrolskim lodowcu. Przy jego ciele naukowcy odkryli Białoporka brzozowego, czyli gatunek grzybów z rodziny pniakowatych. Jednocześnie szczegółowa analiza, że nasz przodek był zarażony włosogłówką, która jest pasożytem jelita cienkiego. Ötzi stosował grzybnię Białoporka brzozowego, który pomaga zwalczać pasożyty. To oznacza, że właściwości tego gatunku były już wtedy dobrze znane i wykorzystywane przez ludzi.

W medycynie ludowej stosowane są także inne grzyby niejadalne:

• Purchawica olbrzymia

Przypominające watę wnętrze grzyba używano w medycynie ludowej do tamowania krwotoków. Stosowano je także w leczeniu niektórych chorób nerek. Purchawica olbrzymia jest objęta ścisłą ochroną. Badania wykazały, że zawiera kalwacynę, czyli mukoproteinowy antybiotyk wykazujący zdolność do hamowania rozwoju niektórych nowotworów złośliwych.

• Goryczak żółciowy

Wyciąg wodny lub alkoholowy z owocników goryczaka wykazuje właściwości żółciopędne. W medycynie ludowej wielu krajów jest stosowany podczas leczenia chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego. Goryczak nie jest grzybem trującym, ale ma bardzo gorzki smak, co czyni go praktycznie niejadalnym.

• Krowiak podwinięty

Popularna olszówka jest od dawna wykorzystywana do przyrządzania specjalnych płukanek. Napar z owocników tego grzyba wspomaga organizm w stanach zapalnych gardła i jamy ustnej. Okłady ze zmiażdżonych owocników mogą być wykorzystywane przy trudno gojących się ranach oraz w przebiegu grzybicy i łuszczycy.

• Huba pospolita

Ceniony w medycynie ludowej grzyb zawiera związki steroidowe, trójterpeny, sole mineralne i kwasy organiczne o dużej aktywności biologicznej. Wyciąg wodny przygotowany z owocników hubiaka wspomaga leczenie nerwicy i bezsenności. Ponadto wspiera odporność organizmu. Może być także używany w walce z problemami trawiennymi.

• Huba brzozowa

To jeden z najpopularniejszych grzybów wykorzystywanych w polskiej medycynie ludowej. Przypisuje mu się działanie przeciwnowotworowe. Huba brzozowa wspiera odporność organizmu poprzez stymulację wydzielania interferonu. Dzięki temu organizm otrzymuje więcej energii do walki z chorobą. Huba wykazuje działanie wirusobójcze.

Medycyna ludowa wykorzystywała również cenne właściwości miodów. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w naszym artykule pt. Miody – rodzaje, właściwości i zastosowanie.

Dlaczego warto korzystać z mądrości medycyny ludowej?

Podstawowym założeniem medycyny ludowej jest wykorzystanie tego, co zapewnia natura, czyli ziół, owoców, warzyw, a nawet grzybów do utrzymania i przywrócenia zdrowia. To tak naprawdę forma opieki zdrowotnej, która bazuje na stosowaniu środków zapobiegających oraz praktyk przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

W zasadzie każda wielka kultura wykształciła na przestrzeni wieków własną formę medycyny ludowej. Zachęcamy do przeczytania artykułu, w którym szerzej omawiamy medycynę chińską i kuchnię pięciu przemian.

Cechą charakterystyczną medycyny ludowej jest fakt, że ten sposób leczenia nie jest w żaden sposób zinstytucjonalizowany. Oznacza to, że korzystanie z jej praktyk nie wymaga ukończenia szkół medycznych czy zdobywania poświadczeń od lekarza.

Medycyna ludowa bazuje wyłącznie na naturalnych produktach, które nie są wzbogacane dodatkami chemicznymi o szkodliwym dla ludzkiego organizmu potencjale. To pozwala wykorzystać pełnię wartości odżywczych oraz właściwości prozdrowotnych poszczególnych darów natury.